Электр энергиясының теңгерімдеуші нарығының жұмысы туралы
2023 жылғы 1 шілдеден бастап Қазақстанда электр энергиясының теңгерімдеуші нарығының жұмысын имитациялық режимнен (15 жылдан астам жұмыс істеген) нақты уақыт режиміне көшіру жүзеге асырылды.
Электр энергиясының теңгерімдеуші нарығы (бұдан әрі – ЭТН) – Жүйелік оператордың Қазақстан Республикасының Біртұтас электр энергетикалық жүйесіндегі электр энергиясының теңгерімсіздігін физикалық реттеу нәтижесінде туындайтын және теңгерімдеуші электр энергиясын және теріс теңгерімсіздіктерді сатып алу-сатумен байланысты электр энергиясының теңгерімдеуші нарығы субъектілері мен теңгерімдеуші нарықтың есеп айырысу орталығы (бұдан әрі – Есеп айырысу орталығы) арасындағы өзара қатынастар жүйесі.
Электр энергиясын бірыңғай сатып алушының жұмыс істеуі шеңберінде электр энергиясының жоспарлы көлемдерін сатып алу-сату көзделеді, ал тәуліктік кестеден кез келген ауытқулар (теңгерімсіздіктер) ЭТН-де қаржылық реттелуі тиіс.
Энергия жүйесіндегі тұтынудың тәуліктік кестеден асып кетуі (тапшылық) тұтынудың өсуінде немесе генерацияның төмендеуінде көрінетін оң теңгерімсіздік ретінде айқындалады. Өз кезегінде, теріс теңгерімсіздік – бұл генерацияның тұтынудан асып кетуі (профицит), атап айтқанда генерацияның өсуі немесе тұтынудың төмендеуі.
ЭТН-ның мақсаттары:
- ЭТН субъектілерінің Қазақстан БЭЖ-індегі өз теңгерімсіздіктері үшін «атаулы» қаржылық жауапкершілігі (электр энергиясын өндіру-тұтынудың тәуліктік кестесінен ауытқулар);
- Қазақстан БЭЖ-інде теңгерімсіздіктерді физикалық және кейіннен қаржылық реттеу;
- ЭТН субъектілерін Қазақстан БЭЖ-індегі теңгерімсіздіктерді реттеуге қатысуға ынталандыру;
- субъектілердің ЭКЕАЖ-ды орнатуға мүдделілігі.
Электр энергиясының көтерме сауда нарығының барлық субъектілері ЭТН-нің қатысушылары болып табылады.
«KEGOC» АҚ өз тарапынан ЭТН субъектісі ретінде, Қазақстан БЭЖ-інің теңгерімсіздігін реттеу мақсатында заңнамамен реттелген шараларды, соның ішінде энергия жүйелерімен шекарадағы ағындардың ауытқуын реттеу бойынша осы шектес мемлекеттердің энергия жүйелерімен өзара іс-қимыл бойынша шараларды қабылдайды. «KEGOC» АҚ басқа мемлекеттердің энергия жүйелерімен өзара іс-қимыл шеңберінде Ресей Федерациясымен және Орталық Азиямен шекарадағы ауытқуларды реттеу мақсатында Есеп айырысу орталығынан теңгерімдеуші электр энергиясын және теріс теңгерімсіздіктерді сатады және сатып алады.
ЭТН субъектілері Есеп айырысу орталығымен теңгерімдеуші электр энергиясын және теріс теңгерімсіздіктерді сатып алу-сату шарттарын, сондай-ақ қосылу шартын жасасуға міндетті.
Энергетика министрлігінің 2023 жылғы 6 маусымдағы бұйрығымен «ЭҚРҚО» АҚ Есеп айырысу орталығы болып белгіленді.
Теңгерімдеуші электр энергиясын және теріс теңгерімсіздіктерді сатып алу-сату сатып алу-сату шартының негізінде жүзеге асырылады. ЭТН субъектілері, өз кезегінде, қосылу шарты шеңберінде теңгерімдеуші электр энергиясын және теңгерімдеуші электр энергиясының сағаттық көлемдерін және теңгерімсіздіктерді есептеу негізінде теріс теңгерімсіздіктерді сатып алу-сату бойынша өзара қаржылық міндеттемелерді көтереді.
ЭТН-де теңгерімдеуші электр энергиясын сату (өткізу), сол сияқты теріс теңгерімсіздіктерді сатып алу тек Есеп айырысу орталығында жүзеге асырылады. ЭТН бағаларын Есеп айырысу орталығы Энергетика министрлігі белгілеген тәртіппен есептейді.
Есеп айырысу кезеңінің қорытындысы бойынша Есеп айырысу орталығы теңгерімдеуші электр энергиясының сағаттық көлемдерінің және сағаттық теңгерімсіздіктердің көлемдерін және ЭТН қатысушылары арасындағы өзара есеп айырысу тізілімін қалыптастырады.
Тізілімде кейіннен ақшалай міндеттемелер бойынша өзара есеп айырысуларды жүргізу үшін ЭТН субъектілері арасындағы жұптар айқындалады. Өзара есеп айырысу тізілімі ЭТН субъектілерінің талап ету құқығын және ақшалай міндеттемелерінің болуын растайтын құжат болып табылады.
ЭТН субъектілері теңгерімдеуші электр энергиясын және теріс теңгерімсіздіктерді сатып алу-сату үшін жауапкершілікті жауапкершілікті беру шарты бойынша теңгерім провайдеріне беруге құқылы. Бұл жағдайда теңгерімдеуші электр энергиясын сатып алу-сату шартына және Есеп айырысу орталығымен жасалған теріс теңгерімсіздіктерге бір уақытта өзгерістер енгізіледі.
Теңгерім провайдері – бұл электр энергиясының көтерме нарығының субъектісі, ол өзінің және басқа ЭТН субъектілерінің теңгерімсіздіктерін қаржылық реттеу жауапкершілігін өз мойнына алды. Теңгерім провайдері Есеп айырысу орталығы қалыптастыратын теңгерім провайдерлерінің тізбесіне енгізіледі.
ЖЭК (электр энергиясын бірыңғай сатып алушымен жасалған электр энергиясын сатып алу-сатудың ұзақ мерзімді шарты бар) электр энергиясын бірыңғай сатып алушымен жауапкершілікті беру шартын жасасуға міндетті.
